تعریف صحابی : هرکسی پیامبرr را در بیداری ، با ایمان بعد ازبعثت درحالت حیات پیامبر r ملاقات کرده وبا ایمان وفات کرده باشد به او صحابی گفته میشود.
توضیح تعریف : درتعریف مذکور7 مشخصه وجود دارد که هر یک را به تفصیل بیان خواهیم نمود.
1- لفظ هرکسی : شامل انسان وجن وفرشته می شود. درمورد انسان اتفاق نظراست درمورد جن وملایکه اختلاف هست. درمورد جن راجح این است که صحابی قرارمی گیرد چون بعثت پیامبرr به سوی انس وجن بوده است ولی بعثت پیامبرr به سوی ملایکه نبوده لذا کسانیکه بعثت راشرط قرارداده اند ملایکه را صحابی نمی دانند وکسانیکه فقط ملاقات وایمان وحیات راشرط قرارمیدهند ملایکه را صحابه می دانند.
درانسان مرد وزن، بالغ ونابالغ همه داخل می شوند درمورد بالغین {مردوزن} اختلافی نیست اما درمورد غیربالغین، یحیی بن معین، امام ابوزرعه، ابوحاتم ،ابوداود، ابن عبدالبر،وغیرهم توانایی تمییزوتشخیص را شرط قرارداده اند و راجح هم همین است غیربالغین دارای تمییز، مانند:حسن وحسین وعبدالله بن زبیروغیرهم y اما برای غیرممیزین رؤیت ثابت است ولی صحبت ثابت نیست مانند محمدبن ابی بکر که موقع وفات پیامبر سه ماه وچند روز سن داشت.
2- دربیداری : پس کسانیکه پیامبر rرا درخواب ببینند صحابی محسوب نمی شوند.
3- باایمان : بااین قید کفار خارج می شوند، مانند: یهود ونصاری ومشرکین ومجوس ومنافقین که پیامبرr را باایمان {تصدیق قلبی}ملاقات نکرده اند.
اما کسانیکه پیامبرr را باایمان ملاقات کردند سپس مرتد شدند ودوباره درحیات پیامبرr مسلمان شدند ومجددا ملاقات نصیب آنها شده درتعریف صحابه داخل می شوند ولی کسانیکه مجددا ملاقات نصیبشان نشده بین احناف وشوافع اختلاف است ازنظراحناف صحابه نمی شوند وازنظر شوافع می شوند این اختلاف براساس این است که اعمالی که باارتداد حبط می شوند دوباره باایمان مجدد عود میکنند یاخیر؟
4- بعدازبعثت : بااین قید کسانیکه قبل ازبعثت ملاقات داشته اند خارج میشوند مانند:زیدبن عمرو بن نفیل وبحیرا راهب که درسفر شام ملاقات کرد اما ورقه بن نوفل صحابی است چون بعدازبعثت ایمان آورد.
5- درحالت حیات پیامبرr: بااین قید کسانیکه بعدازوفات قبل ازدفن ملاقات کرده اند خارج میشوند مانند ابوذؤیب الهذلی شاعر که قبل ازدفن پیامبر r را درکفن مشاهده کردند.
6- ملاقات کرده : این در جنس تعریف است ، بااین کسانیکه ملاقات طویل داشته اند مانند:خلفا راشدینy یا ملاقات کوتاه داشته اند مانند وفود، همه داخل میشوند همچنین کسانیکه پیامبرr را دیده اند ولی مجالست نداشته اند. مانند اعراب درحجة الوداع همچنین کسانیکه یک یاد وحدیث یا بیشتر روایت کردند یا هیچ روایت نکردند همچنین کسانیه دریک یا دوغزوه یا بیشتر شرکت داشته اند یااصلا شرکت نداشته اند همه درتعریف داخل میشوند.
7- باایمان وفات کرده باشد : بااین قید کسانیکه مرتد شدند ودرحالت ارتداد مردند ازتعریف صحابیy خارج میشوند.
این تعریف نزد محدثین است اما بعضی از فقها واصولیین قید مجالست طویل رابه مدت یکسال یا بیشتراضافه نموده اند. (الصحابة فی الکتاب والسنة عیادة ایوب الکبیسی)
راههای شناخت صحابی y
برای شناخت صحابی چند راه وجود دارد:
1- ثبوت صحابی بودن شخصی با تواتر 2- ثبوت صحابی بودن شخصی با شهرت
2- صحابی معروفی روایت کند که فلانی صحابه است 4- خود صحابی که معاصرت
وعدالتش ثابت باشد بگوید من صحابی هستم {فضائل الصحابة احمد الهاشمی}
طبقات صحابه y
ابن سعد درطبقات صحابه را به پنج طبقه تقسیم کرده است.
1- بدریون 2 – مهاجرین حبشه که دراحد هم شرکت داشتند 3- اهل خندق وبعدازآن.
3- مسلمانان فتح مکه وبعدازآن. 5- کودکان وبچه ها که درغزوات شرکت داشته اند.
حاکم نیشابوری درکتاب معرفة علوم الحدیث صحابه را به دوازده طبقه تقسیم کرده است.
(1)مسلمانان مکه مانند خلفاء راشدین.
(2)اصحاب دار الندوة {عمرy موقعی که مسلمان شدند واسلام خودرا اظهارکردند. پیامبرr را به دارالندوة بردند که جماعتی ازاهل مکه با او بیعت کردند مانند سعد بن ابی وقاصy وسعید بن زید بن عمروبن نوفلy وغیره.
(3) مهاجرین حبشه مانند جعفربن ابی طالبy وعثمان بن عفان yوغیره.
( 4) بیعت کنندگان عقبه اولی مانند عبادة بن الصامتy واسعدبن زرارةy وغیره.
(5) اصحاب عقبه ثانیه که بیشترانصار بودند.
(6)مهاجرینی که پیامبرr را درقبا قبل ازرسیدن به مدینه دریافتند.
(7) بدریون . {اعملوا ما شئتم فقد غفرت لکم }البخاری کتاب المغازی.
(8) مهاجرینی که درفاصله بدر وحدیبیه هجرت کردند.
(9)اهل بیعة الرضوان {لقدرضی الله عن المومنین اذ یبایعونک تحت الشجرة } سوره فتح
آیه :18
(10) مهاجرینی که درفاصله حدیبیه وفتح مکه هجرت کردندمانند خالدبن ولید وعمروبن عاص. y
(11) مسلمانانی که درفتح مکه ایمان آوردند.
(12) کودکان وبچه هایی که پیامبرrرا درفتح مکه وحجة الوداع وغیره دیدند.
